KROK PIERWSZY – USAMODZIELNIANY WYCHOWANEK JAKO PODMIOT PROCESU USAMODZIELNIANIA
Zgodnie z art. 140 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r. osobie opuszczającej, po osiągnięciu pełnoletności, rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną, zwanej dalej „osobą usamodzielnianą”, w przypadku gdy umieszczenie w pieczy zastępczej nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu przyznaje się pomoc na: kontynuowanie nauki, usamodzielnienie, zagospodarowanie.
Ponadto usamodzielnianemu wychowankowi udziela się pomocy w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych i zatrudnienia.
„(…)Podstawowym celem procesu usamodzielnienia jest integracja wychowanków ze środowiskiem i przygotowanie do samodzielnego życia. Wychowanek jest aktywnym podmiotem tego procesu. To on podejmuje decyzje, współtworzy plan usamodzielnienia i wskazuje opiekuna usamodzielnienia, a inne osoby włączone w ten proces, pełnią tylko funkcje doradcze (…)” (M. Rymsza, A. Kwak, System opieki zastępczej w Polsce – ocena funkcjonowania na przy- kładzie procesu usamodzielniania wychowanków, Analizy i Opinie, Nr 68, Instytut Spraw Publicznych, 2006.)
KROK DRUGI – OPIEKUN USAMODZIELNIENIA
Opiekun usamodzielnienia, to osoba, która ma wspierać wychowanka w realizacji programu usamodzielnienia, a prościej, to osoba, która razem z wychowankiem ten program przygotowuje i następnie pilnuje, aby zawarte w planie postanowienia były realizowane, jest za wychowanka i jego postępowanie niejako odpowiedzialna. Bardzo ważne jest zatem, aby na opiekuna usamodzielnienia młody człowiek wybrał osobę, którą zna, której ufa, na którą może liczyć, osobę, która zna wychowanka, jego historię życia, złe i dobre sytuacje, które miały miejsce w jego przeszłości.
Pomóż wychowankowi poszukać takiej osoby wśród rodziny i krewnych, zapytaj z kim łączy go ważna więź, komu zależy na jego losie i kto na pewno go wesprze i nie zostawi samemu sobie w trudnej chwili.
Może się zdarzyć, że w otoczeniu wychowanka nie ma takiej osoby. Wówczas można wskazać, np. rodziców zastępczych, pracownika placówki, wychowawcę ze szkoły, koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, pracownika socjalnego, psychologa czy pracownika organizacji pozarządowej w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jednak należy pamiętać o tym, co powyżej – niech coś wychowanka łączy z tą osobą, np. poczucie, że może na niej polegać i że jego los nie jest jej obojętny. Należy pomóc wybrać wychowankowi osobę nieprzypadkową, osobę wspierającą, która będzie mu potrzebna na drodze do samodzielności. Powinna to być równocześnie osoba odpowiedzialna, dająca rękojmię prawidłowego wywiązywania się wychowanka z postanowień zawartych w programie usamodzielnienia, wykazująca się dużym zaangażowaniem w procesie realizacji dotychczasowego programu wychowawczego.
Opiekuna usamodzielnienia wychowanek powinien wskazać (przekazać jego dane osobowe i pisemną zgodę na bycie opiekunem usamodzielnienia do PCPR/MOPS, na terenie którego mieści się placówka/rodzina zastępcza) co najmniej rok przed osiągnięciem pełnoletności.
KROK TRZECI – PROGRAM USAMODZIELNIENIA
Program usamodzielnienia to dokument, który jest podstawą do przyznania świadczeń, przewidzianych w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Jest dokumentem obowiązkowym, bez niego niemożliwe jest przyznanie jakiejkolwiek pomocy. Zwykle jest on dość obszerny, a to dlatego, że stanowi opis wszystkich najważniejszych spraw z życia wychowanka i planów na przyszłość. Wprowadzając wychowanka w temat programu usamodzielnienia, zależy zobrazować tą czynność jako swoistą podróż w przeszłość i przyszłość, ale również opis tego, co dzieje się obecnie. Program ma służyć przede wszystkim wychowankowi, ma pomóc mu zaplanować swoją przyszłość, w oparciu o jego zdolności, możliwości przy wsparciu instytucji powołanych do tego.
W programie wychowanek powinien napisać czy może liczyć na swoją rodzinę, krewnych, w jaki sposób ewentualnie chce być wspierany w kontaktach i relacjach z rodziną. Jeśli te relacje są dobre, każdy zwykle radzi sobie sam, jednak jeśli z kimś z rodziny wychowanek nie potrafi się porozumieć, może poprosić o wsparcie i właśnie w programie usamodzielnienia określić jakiego wsparcia oczekuje i od kogo.
MAPA POMOCY USAMODZIELNIANYM
Tworząc plan pomocy wychowanka należy ustalić:
• jakie ma plany związane z nauką i zdobywaniem wykształcenia – wychowanek koniecznie musi przygotować plan określający, do jakiej szkoły chodzi obecnie, kiedy zamierza ją ukończyć, gdzie chce kontynuować naukę, czy chce podjąć naukę na jakimś kursie czy szkoleniu, kiedy planuje je zrealizować, jakie umiejętności zdobędzie, jaki zawód chce uzyskać, kiedy zamierza poszukiwać i podjąć pracę – ten plan znacznie ułatwi wychowankowi późniejsze wywiązywanie się z obowiązków osoby pobierającej świadczenie na kontynuację nauki,
• jak wygląda sprawa ubezpieczenia zdrowotnego – czy wychowanek ma możliwość być ubezpieczonym przez kogoś z członków rodziny (pracującego lub pobierającego świadczenie rentowe lub emerytalne), czy sam posiada np. rentę rodzinną, bowiem od niej jest pobierana składka na ubezpieczenie zdrowotne, czy też trzeba poszukać innych możliwości ubezpieczenia na wypadek choroby czy pobytu w szpitalu; to bardzo ważna sprawa, którą należy uświadomić wychowankowi, bowiem nieubezpieczony musi liczyć się z bardzo wysokimi kosztami leczenia, jakie będzie musiał pokryć ze swojej kieszeni; przygotowanie programu usamodzielnienia to czas, aby wyjaśnić wszystkie wątpliwości także w tej kwestii. Postaraj się uświadomić wychowankowi, że kończąc 18 lat, gdy zdecyduje się opuścić placówkę czy rodzinę, musi liczyć się z tym, że przejmuje odpowiedzialność za siebie i swoje życie i ma jako osoba dorosła obowiązki, jak każdy obywatel naszego kraju,
• jak ma się sprawa miejsca zamieszkania wychowanka – gdzie mieszka obecnie? gdzie chce zamieszkać po ukończeniu 18 lat, albo po opuszczeniu placówki czy rodziny zastępczej? To bardzo ważne, bowiem od tego zależy, gdzie będzie on składał wniosek o przyznanie pomocy na zagospodarowanie w formie rzeczowej,
• czy wychowanek jest właścicielem/współwłaścicielem jakiejś nieruchomości (domu, mieszkania, gospodarstwa rolnego), czy ma gdzie mieszkać? Należy wyjaśnić wychowankowi, kto i gdzie może ubiegać się o przyznanie mieszkania wspomaganego? Co to w ogóle jest mieszkanie wspomagane i czy może skorzystać z takiej możliwości? Czy, jeśli się uczy lub studiuje poza miejscem zamieszkania, może skorzystać z zakwaterowania w internacie, bursie czy akademiku? Wyjaśnij wychowankowi, gdzie i kto może ubiegać się o przydział lokalu z zasobów gminy. Czy są inne możliwości uzyskania miejsca do zamieszkania (najem, kupno, np. na kredyt)? Jeśli wychowanek ma swoje plany i wie, jak i gdzie będzie mieszkać, koniecznie musi zapisać to w programie usamodzielnienia.
• jeśli wychowanek nie zamierza się uczyć, należy mu wskazać w programie usamodzielnienia z czego będzie się utrzymywał, czy podejmie pracę, czy potrzebuje wsparcia w znalezieniu zatrudnienia? Gdzie może nauczyć się pisać życiorys i list motywacyjny – dokumenty niezbędne przy poszukiwaniu pracy? Gdzie może znaleźć ogłoszenia i oferty pracy? Jak w ogóle zabrać się za szukanie pracy? Jakie korzyści daje zarejestrowanie się w Powiatowym Urzędzie Pracy i jakie dokumenty trzeba mieć ze sobą, aby się zarejestrować?
• przygotowując program usamodzielnienia z wychowankiem, należy zachęcić go, aby sam określił na jakie wsparcie i pomoc liczy, ułatwi to wskazanie możliwości uzyskania przysługujących mu z mocy prawa świadczeń zapisanych w ustawie o wspieraniu rodziny
i systemie piecze zastępczej. Program usamodzielnienia opiniuje opiekun usamodzielnienia, podobnie jak wszelkie zmiany i modyfikacje w programie – muszą posiadać pozytywną opinię opiekuna usamodzielnienia.
Program usamodzielnienia można zmieniać, nie jest on sztywnym dokumentem.
Przyczyną zmian w programie może być zmiana sytuacji życiowej wychowanka – np. znalezienie dobrej pracy, związek małżeński, spodziewanie się dziecka. Zmiany w programie wychowanek musi uzgadniać ze swoim opiekunem usamodzielnienia oraz pracownikiem PCPR/MOPS, z którym przygotowywał program, bowiem wymagają one zatwierdzenia przez kierownika/dyrektora PCPR/MOPS.
Kiedy wychowanek zakończy realizację programu usamodzielnienia, tj. np. zakończy naukę zgodnie z planami, otrzyma pracę i/lub mieszkanie, w każdym razie wypełni te najważniejsze postanowienia z programu, przyjdzie czas na jego podsumowanie i ocenę. W tym celu będzie trzeba zgłosić się do PCPR/MOPS i razem z opiekunem usamodzielnienia i pracownikiem PCPR/MOPS, który przygotowywał program, podsumować, co się udało, a co niestety nie i dlaczego oraz jakie wychowanek ma dalsze plany i czy oczekuje jeszcze jakiejś formy wsparcia.
KROK CZWARTY – WNIOSEK O PRZYZNANIE POMOCY
Warunkiem najważniejszym, aby pomoc uzyskać, jest konieczność zawnioskowania o nią, czyli złożenia na piśmie prośby o udzielenie świadczenia.
Wniosek o przyznanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie i wniosek o przyznanie pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki wychowanek składa w PCPR/MOPS w powiecie, w którym zamieszkiwał przed umieszczeniem w placówce lub rodzinie zastępczej. Jednak wystarczy, że złoży go w PCPR/MOPS w powiecie, na terenie którego mieszka (przebywa w placówce lub rodzinie zastępczej) i tam złoży wszystkie wymagane dokumenty (z tamtejszym pracownikiem przygotowuje także program usamodzielnienia w sytuacji, gdy jest on wychowankiem rodziny zastępczej). Zostaną one przekazane do powiatu właściwego, tj. tego, z którego wychowanek pochodzi.